سارکوپنی تهدیدی جدی برای سالمندان ایرانی؛ لزوم اقدامات پیشگیرانه و برنامه‌ریزی دقیق برای سلامت سالمندی

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران، دکتر رامین حشمت، دبیرعلمی اولین سمینار سارکوپنی و استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران، در توضیح اهمیت بالینی و اجتماعی «سارکوپنی» اظهار داشت: «سارکوپنی از واژه یونانی 'sarx' به‌معنای گوشت و 'penia' به‌معنای کاهش یا از دست دادن گرفته شده و به کاهش تدریجی توده و عملکرد عضلانی اسکلتی در اثر افزایش سن اشاره دارد. این وضعیت، یک سندرم مهم سالمندی است که با کاهش تدریجی قدرت، حجم عضلانی و عملکرد حرکتی همراه است و در نهایت به وابستگی، زمین‌خوردگی و ناتوانی منجر می‌شود و بار سنگینی بر سیستم‌های سلامت تحمیل می‌کند.

وی با اشاره به پیامدهای گسترده این بیماری افزود: سارکوپنی نه‌تنها موجب ضعف عملکرد حرکتی و کاهش توانایی انجام فعالیت‌های روزمره مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله‌ها یا حتی برخاستن از صندلی می‌شود، بلکه با افزایش خطر زمین‌خوردن و شکستگی (به‌ویژه شکستگی لگن) همراه است که خود منجر به بستری‌شدن، کاهش استقلال، و در برخی موارد افزایش مرگ‌ومیر می‌گردد. از سوی دیگر، کاهش قدرت عضلات بر متابولیسم بدن اثرگذار است و می‌تواند به بروز بیماری‌هایی مانند مقاومت به انسولین، دیابت نوع دو و چاقی منجر شود.

دکتر حشمت همچنین به تأثیرات روانی و اجتماعی این بیماری اشاره کرد و گفت: سارکوپنی می‌تواند زمینه‌ساز ناتوانی جسمی، انزوای اجتماعی، و افسردگی در سالمندان شود و امید به زندگی را کاهش دهد. هزینه‌های ناشی از این وضعیت، از مراقبت‌های بیمارستانی تا توان‌بخشی و مراقبت‌های بلندمدت، بسیار بالاست.

وی با تأکید بر قابل پیشگیری بودن این وضعیت، اظهار داشت: سارکوپنی یک پیامد حتمی پیری نیست و می‌توان با برنامه‌ریزی دقیق آن را پیشگیری یا کنترل کرد. ورزش منظم، تغذیه غنی از پروتئین، مصرف کافی ویتامین D، و اصلاح سبک زندگی مانند ترک سیگار و کاهش مصرف الکل، ابزارهای مؤثری برای کاهش پیشرفت این بیماری هستند.

دکتر حشمت در ادامه گفت: برآوردها نشان می‌دهند که شیوع سارکوپنی در جمعیت سالمندِ ساکن در جامعه تا حدود 30 درصد متغیر است و این تفاوت‌ها بسته به منطقه جغرافیایی و سن افراد، قابل توجه است. از این رو، برنامه‌ریزی برای غربالگری، پیشگیری و مداخله زودهنگام، از ضرورت‌های حیاتی نظام سلامت سالمندی در کشور به‌شمار می‌رود.

وی به نتایج مطالعاتی که در کشور انجام شده نیز اشاره کرد و گفت: «مطالعات SARIR، طرح کوهورت سلامت سالمندان بوشهر (BEH)، و پروژه ملی IMOS (مطالعه چندمرکزی پوکی استخوان ایران) تصویری روشن از وضعیت سارکوپنی در سالمندان ایرانی ارائه داده‌اند. بر اساس این پژوهش‌ها، شیوع سارکوپنی در جمعیت سالمند کشور بین ۱۴ تا ۲۴ درصد در نوسان است و این میزان در مردان به‌طور قابل‌توجهی بالاتر از زنان گزارش شده است. در برخی گروه‌های سنی بالای ۷۵ سال، این رقم تا ۳۵ درصد نیز افزایش یافته است.

دکتر حشمت همچنین از اهمیت توجه به سبک زندگی و پیشگیری زودهنگام سخن گفت و افزود: مطالعه کوهورت بوشهر که با دقت بالا و بهره‌گیری از معیارهای اروپایی و ایرانی انجام شد، نشان داد که تا یک‌سوم از سالمندان به درجاتی از سارکوپنی یا ترکیب سارکوپنی و پوکی استخوان (استئوسارکوپنی) دچار هستند. این یافته‌ها اهمیت توجه به سبک زندگی، تغذیه، فعالیت بدنی و پیشگیری زودهنگام را بیش از پیش آشکار می‌سازد.

وی ادامه داد: بر اساس مطالعه‌ای ملی که در سال ۲۰۲۴ در ژورنال BMC Research Notes منتشر شده و با هدف برآورد بار اقتصادی ناتوانی ناشی از سارکوپنی در جمعیت سالمند ایران انجام شده است، بیش از ۲.۱۹ میلیون نفر از سالمندان بالای ۶۰ سال در کشور به درجاتی از سارکوپنی مبتلا هستند. این پژوهش نشان داده که حدود ۴۹ درصد از ناتوانی‌ها در مردان و ۲۸ درصد در زنان به سارکوپنی نسبت داده می‌شود. مجموع بار اقتصادی این بیماری در سال ۲۰۲۲ بیش از ۲۵۷ میلیون دلار برآورد شده که شامل هزینه‌های مستقیم پزشکی، مراقبت در منزل و هزینه‌های غیرمستقیم مانند کاهش بهره‌وری است.

دکتر حشمت افزود: نتایج جدیدترین دستورالعمل‌ها و مطالعات بالینی منتشر شده در سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهند که ترکیب تمرینات مقاومتی با مداخلات تغذیه‌ای مانند مکمل‌های پروتئینی و اسیدهای چرب ضروری تأثیر مشخصی بر افزایش توده عضلانی و توان عملکردی دارد. در همین راستا، برنامه‌های ورزشی ساختاریافته مقاومتی و هوازی، همراه با آموزش تعادل، نقش مهمی در کاهش افتادن و بهبود کیفیت زندگی سالمندان دارند.